Samen met de Belgische architect Klaas Goris, medeoprichter van het Gentse bureau Coussée Goris Huyghe architecten, neemt Dorte Mandrup op dinsdag 30 januari 2024 deel aan ‘How light shapes space‘ in Bozar. Tijdens deze lezing zullen de twee enkele gerealiseerde projecten over de rol van licht binnen de architectuur toelichten.
De 61-jarige Deense bouwde een internationale reputatie op met haar krachtige gebouwen op al even krachtige locaties. De geëngageerde vrouw sluit geen compromissen en is grote kanshebster voor de prestigieuze Pritzker Prize. Ze praat vol passie over haar benadering van haar vakgebied en beantwoordt onze vragen met veel enthousiasme.
IDEAT: Kan je ons iets vertellen over je achtergrond? Waarom heb je voor architectuur gekozen?
Dorte Mandrup: Ik ben lang op zoek geweest naar mezelf! Ik heb verschillende wegen bewandeld voordat ik in dit vak terechtkwam. Na de middelbare school droomde ik ervan om beeldhouwster te worden. Ik ging naar de Verenigde Staten, naar de Georgia Southern University, om beeldhouwkunst en keramiek te studeren, met de bedoeling me aan te melden bij de Koninklijke Deense Academie voor Schone Kunsten in Kopenhagen. In die tijd was dit echter een droom die totaal niet haalbaar was, omdat slechts een handjevol mensen per jaar werd toegelaten. Dus studeerde ik een jaar geneeskunde in mijn geboorteland. Ik schreef me zelfs in voor een rechtenstudie voordat ik – eindelijk! – naar de Architectuurschool in Aarhus mocht, waar ik me meteen thuis voelde.
Ik studeerde af in 1991. Dit pad bood me de kans waar ik altijd al op had gewacht: mijn interesse in kunst, natuurwetenschappen en de sociale omstandigheden van mijn medemensen zo zinvol mogelijk combineren.
Welke andere job zou je graag gedaan hebben?
Dorte Mandrup: Misschien filmregisseur of decorontwerper. Deze twee beroepen leunen sterk aan bij architectuur in de zin dat ze een kinesthetische (leren met het lichaam, red) manier van ruimtebeleving inhouden en ook een kader geven aan het menselijk leven. Het idee om verhalen te vertellen over het menselijk bestaan door middel van ruimte, beelden en dialoog vind ik ontzettend interessant.
Wat zijn je vroegste herinneringen aan architectuur?
Dorte Mandrup: Meestal korte zintuiglijke herinneringen. Als kind bezocht ik mijn grootouders in hun cottage. Ik herinner me dat ik met de ladder naar een boomhut klom. Daar zitten, verborgen op het platform, met de geur van dennennaalden en het gevoel dat je de hele wereld kon zien, was een heel zintuiglijke ervaring: je voelt je veilig en tegelijkertijd avontuurlijk.
Wanneer heb je je bureau opgericht en waarom?
Dorte Mandrup: Ik heb mijn studio in 1999 in Kopenhagen opgericht, vooral omdat ik mijn eigen ideeën wilde kunnen volgen en ermee wilde experimenteren. Daarvoor had ik vijf jaar voor Henning Larsen gewerkt (1991-95) en hoewel ik veel respect voor hem heb, voelde ik de behoefte om op een andere manier naar de discipline te kijken dan hij. Ik wilde ook iets creëren dat minder monumentaal en minder permanent was – architectuur zien als een tijdelijk verschijnsel. Nu ik erop terugkijk, besefte ik ook dat als ik als vrouw wilde doorbreken in deze wereld, ik me voor 100% moest geven. Anders zou er altijd een man in de coulissen staan te wachten, klaar om in het middelpunt van de belangstelling te staan!
Hoe vind je een plaats in deze door mannen gedomineerde wereld?
Dorte Mandrup: Helaas is het nog steeds moeilijk om gezag te hebben en een gevoel van gelijkheid te krijgen in deze sector, die nog steeds wordt gedomineerd door mannen. Het is een eenzame wereld voor vrouwen om zich in te ontwikkelen en het is van cruciaal belang dat we elkaar steunen. We moeten eisen dat we niet aan de kant worden geschoven, maar dat we op gelijke voet, 50-50, worden vertegenwoordigd en erkend.
Wat was je eerste project?
Dorte Mandrup: Het wijkcentrum Jemtelandsgade in Kopenhagen was ons eerste project. Het idee was om van iets ouds iets nieuws te maken in een vergeten en vervallen deel van de stad. Het oude gebouw transformeren en een uitbreiding ontwerpen was ons antwoord, en dat alles binnen een zeer krap budget. Naast het renoveren en aanpassen van het bestaande industriële gebouw uit de jaren 1880, voegden we een vergaderruimte toe in de vorm van een lantaarn, geplaatst op overhellende zuilen, die een tweeledig gevoel van bescherming en magie creëert.
Wat is de gemeenschappelijke link tussen je projecten, die allemaal verschillend zijn?
Dorte Mandrup: Als je onze projecten afzonderlijk bekijkt, lijkt het inderdaad alsof er geen directe link tussen is. Maar we laten de plek altijd de architectuur informeren en verlichten, zodat ze samen een overvloed aan contexten uitdrukken. Dit vertaalt zich in een rijkdom aan materialiteit, vorm en functie. In een tijd waarin wij mensen een kracht van de natuur zijn geworden, is het van vitaal belang dat architectuur de unieke bijzonderheden van een omgeving tot uitdrukking brengt en zo ons begrip en onze ervaring van elk van hen verbetert, of het nu gaat om kwetsbare landschappen of het sociale, culturele of economische kader.
Welke architecten bewonder je?
Dorte Mandrup: De lijst is best lang en verandert voortdurend. Ik sta vaak versteld van de architecten en kunstenaars die in hun eigen tijd de confrontatie aangaan met wat wordt beschouwd als ‘hoe het zou moeten zijn’ en nieuwe discussiepunten vinden om de grenzen te verleggen.
Wat maakt volgens jou een project succesvol?
Dorte Mandrup: Voor mij is het belangrijkste dat het gebouw en de plek in synergie met elkaar staan. Een project is geslaagd wanneer je meteen bij het zien ervan tegen jezelf zegt dat het niet anders had gekund. Wanneer je aan een project werkt, wordt er zoveel nagedacht over hoe het zal worden gebruikt, hoe het zal worden opgevat en ervaren door de mensen die het zullen betrekken … Als onze bedoelingen aanslaan, als de mensen interesse en plezier ervaren om in het gebouw te wonen en het te gebruiken, zelfs lang nadat het is gebouwd, dan zijn we in onze opzet geslaagd. De populariteit van een gebouw betekent niet altijd dat het goede architectuur is. Goede architectuur overstijgt op de een of andere manier de tijd, ze raakt niet verstrikt in haar eigen kronkels.
Welke filosofie schuilt achter je bureau?
Dorte Mandrup: In veel opzichten is onze filosofie een visie op het leven. Ze is gebaseerd op een sterk geloof in welzijn, diversiteit en vrijgevigheid, met de nadruk op de noodzaak om nieuwsgierig te blijven. Architectuur draait rond het creëren van een kader voor het menselijk bestaan en we willen het leven eren in alles wat we doen om iets terug te geven op de plaatsen waar we werken. We zijn ons er volledig van bewust dat we een enorme impact hebben op de wereld en dat dit een grote verantwoordelijkheid met zich meebrengt. Ik vind het enorm belangrijk om nooit mijn integriteit te verliezen. Ik heb een uitgesproken mening over waar ik wel of niet bij betrokken wil zijn. Ik ben ervan overtuigd dat we altijd de mogelijkheid hebben om nee te zeggen.
Je werkt vaak op afgelegen plaatsen die moeilijk bereikbaar maar uitzonderlijk zijn, ‘onvervangbaar’ zoals je ze zelf omschrijft. Vanwaar die fascinatie?
Dorte Mandrup: We hebben in de studio veel tijd besteed aan het ontcijferen van wat dit voor ons betekende. Het zou gemakkelijk geïnterpreteerd kunnen worden als zou het betekenen dat we alleen op buitengewone of gevoelige locaties werken, maar in feite heeft het minder te maken met de specificiteit van deze locaties dan met het belang van de context. We proberen altijd potentieel te vinden in een bredere context, die veel belangrijker is dan alleen de fysieke omgeving. Context is als een legpuzzel, waarvan elk stukje bijdraagt aan de architectuur – klimaat, geografie, cultuur, emotionele verhalen of individuele en collectieve herinneringen. Door alle elementen van een situatie als conceptueel uitgangspunt te gebruiken, kunnen we de geest van een plaats overbrengen op het gebouw, wat het op zijn beurt onvervangbaar maakt.
Natuurlijk werken we ook op locaties die al als onvervangbaar worden beschouwd vanwege hun culturele, historische of natuurlijke dimensie – zoals de door UNESCO beschermde landschappen van de Waddenzee (aan de Noordzee), het ijsfjord van Ilulissat of de overblijfselen van het treinstation Anhalt in Berlijn. Maar zelfs in deze gevallen gaat het erom nieuwe relevantie te geven aan de spectaculaire topologie, om de balans tussen cultuur en natuur, geschiedenis en het heden te begrijpen. Wat voor plek het ook is, er is altijd iets om naar voren te brengen. En soms is het mogelijk om het belang van zo’n plek te benadrukken en ons menselijk bewustzijn ervan te versterken door er een door de mens gemaakt object te plaatsen.
‘Bewust van de context, maar zonder melancholie’ is hoe je je aanpak omschrijft. Kan je ons dat uitleggen?
Dorte Mandrup: Voor elk project proberen we manieren te vinden om het in zijn context te verankeren en tegelijkertijd het bestaande uit te dagen in een poging om nieuwe relevantie te creëren. Als architecten hebben we de verantwoordelijkheid om het bestaande te blijven tarten en ontwikkelen, met respect voor en rekening houdend met de kwaliteiten en verhalen van de locatie. Als je kijkt naar het Waddenzeecentrum, is het interessant om te onderzoeken hoe we gebruik kunnen maken van zoiets traditioneels als riet, dat in deze regio al sinds de Vikingtijd als dakbedekking wordt gebruikt, maar zonder sentimenteel te worden, zonder het verleden op te dringen als herinnering.
Wanneer je diagonalen toevoegt aan een gebouw in een omgeving die wordt gekenmerkt door grote horizontale lijnen, is het bijna alsof je het uit het landschap rukt. We gebruikten riet voor zowel het dak als de gevel en omdat riet met de hand wordt gemaakt, geeft dit het gebouw een gestructureerd oppervlak dat uitnodigt tot interactie.
Je zegt dat je deels voor een opleiding architectuur hebt gekozen vanwege je interesse in sociale omstandigheden. Hoe uit zich dit in je werk?
Dorte Mandrup: Architectuur heeft een reële invloed op individuen, gemeenschappen en de samenleving. In wezen creëren we plaatsen voor menselijk bestaan en menselijke ervaring die veel verder gaan dan louter functionele doelstellingen. De meeste van onze projecten hebben een sociale dimensie en zijn een poging om mensen samen te brengen, omdat we als mensen met elkaar moeten omgaan en een relatie met elkaar moeten aangaan. Daarom geven we altijd prioriteit aan gemeenschapsruimtes, of we nu sociale huisvesting, sportfaciliteiten, collectieve huisvesting of bezoekerscentra ontwerpen.
Het Ilulissat Icefjord Centre in Groenland betekende voor ons zowel een toevluchtoord als een ontmoetingsplaats in het landschap, die voor iedereen toegankelijk is zonder een entree te hoeven betalen. In ruil daarvoor wilden we iets niet-exclusiefs bieden aan zowel de lokale gemeenschap als de plek zelf. Er zit eigenlijk een communicatie in de architectuur die verder gaat dan wat we kunnen zien. Ik geloof dat het tot ons spreekt op een existentiële manier en dat wij als architecten een echte kans hebben om een emotionele impact te creëren.
Dit interview met Dorte Mandrup werd oorspronkelijk gepubliceerd in IDEAT Benelux november-december 2023.
