Treinen zijn nooit ver te zoeken wanneer Mumbai films maakt. Het was trouwens misschien wel vanuit een treinverhaal dat de voorliefde van de stad voor de zevende kunst ontstond en dus ook Bollywood, de formidabele productiemachine van films in het Hindi. Op 7 juli 1896 organiseerden de broers Lumière op vakantie in India een vertoning in het hotel Watson, dat tegenwoordig bekend staat als het Esplanade Mansion, een van de meest opvallende maar ietwat verlepte gietijzeren gebouwen in de megalopolis. Kaartjes kostten toen één roepie. Op het programma stonden La Sortie de l’usine Lumière à Lyon en vooral L’Arrivée d’un train en gare de La Ciotat, de aller-eerste films in de geschiedenis van het medium.
‘Het wonder van deze eeuw’ schreef The Times of India enthousiast over de vertoning. Dat komt omdat treinen het schiereiland al sinds de 19de eeuw van noord naar zuid doorkruisen en het leven van miljoenen Indiërs structureren. Zozeer zelfs dat het spoornetwerk de bijnaam ‘levenslijnen’ of ‘aders’ van de stad heeft gekregen. Is het dan echt zo verwonderlijk dat Bollywood in zijn producties een ereplaats toekent aan de treinen van Mumbai en hun passagiers?
Onder de blockbusters van de afgelopen decennia hebben we Mira Nairs cultfilm Salaam Bombay! uit 1988 die zich afspeelt in en rond het Grant Road-station, met zijn slapende wagons, lawaaierige sporen, krioelende markten en bouwvallige gebouwen – wat 35 jaar later geen spat veranderd is. Je hebt ook The Lunchbox van Ritesh Batra, een wereldwijd succes uit 2013 dat de opeengepakte treinreizen documenteert van een werknemer, vertolkt door de ster Irrfan Khan, tussen zijn noordelijke wijk Malad en zijn kantoor in het zuiden. Daarnaast is er ook de absurde scène in Anubhav Sinha’s film Voltage uit 2011 waarin een superheld, gespeeld door superster Shah Rukh Khan, tussen perrons en rijdende treinen langs de Harbor Line springt. ‘De trein is een deel van ons’, bevestigt actrice Shahana Goswami, een modieuze dertiger uit de Indiase cinema die in elk genre thuis is. Ze speelde onder meer in Voltage, de succesvolle Netflix-serie Bombay Begums en de maatschappijbewuste films van Deepa Mehta en Nandita Das.
‘Het is een plek waar alles door elkaar loopt, waar sociaaleconomische verschillen iets minder aanwezig zijn dan elders. Een visboer, een bankier en een vrouw die op haar schoot groenten snijdt voor het avondeten, die alle drie op hetzelfde bankje zitten … Het is een alledaags tafereel. Net zoals iedereen overal op straat of op strand eet, allemaal bij dezelfde kraampjes, zowel de businessman als de arbeider. Nog zo’n frappant voorbeeld is dat het op zondagavond op het strand van Juhu zo druk is dat je het zand niet meer ziet. Mensen mogen dan maandagochtend vroeg werken, ze zullen er altijd zijn om van de avond te genieten tot na middernacht, zelfs als ze daardoor maar vier uur slapen en erg lang moeten pendelen.’
Niet iedereen heeft immers het geluk om in Juhu te wonen. Deze noordelijke havenwijk op meer dan een uur treinen vanuit het zuidelijke puntje, trekt vooral filmsterren en andere VIP’s aan vanwege de (relatieve) tropische rust, ook al is het – weliswaar overvolle – strand van iedereen. ‘s Avonds word je er opgewacht door legers straatverkopers die met vada pav (een briochebroodje met een typische aardappelbeignet) of panipuri (een soort deegbolletje gevuld met chutney) leuren. ‘s Ochtends vanaf 6 uur dartelen er hordes joggers, yogi’s en volleyballers van alle leeftijden rond. Hoe wordt deze strook zand, en de ruimte van Mumbai in het algemeen, gedeeld? Daarover gaat You Are My Sunday van Milind Dhaimade uit 2016, een populaire komedie met Shahana Goswami.
Onze actrice woont daarentegen in Pali Hill, de andere uitvalsbasis van de rich and famous. We ontmoeten haar in een van de trendy bars-restaurants (zoals Perch, Olive, Tori …) waar de mensen meer Engels spreken dan Hindi en zich kleden alsof ze in New York of Barcelona zijn. Toch stralen deze steile straatjes een bijzondere charme uit in een wijk waar gebouwen met portiers de boventoon voeren, maar ook krakkemikkige huisjes en in- formele eettentjes hun plekje vinden. We wandelen er onder de bladerdaken van banyan- en frangipanibomen alsof we ons niet in een megalopolis met 22 miljoen inwoners bevinden, maar een rustig dorpje in Goa of Kerala.
Net als deze zuidelijke staten werd Mumbai gekoloniseerd door Portugal, dat zijn sporen heeft nagelaten op de straatnamen (Pereira Road, Girgaon Road …), achternamen (de families Pinto, Lobo en D’Souza zijn schering en inslag), gastronomie (pav, een briochebroodje, komt van pão) en spiritualiteit. Er zijn kerken in overvloed, ook al overheerst het hindoeïsme in de stad en de rest van het land. Sooni Taraporevala spreekt met ons af in de buurt van de basiliek Mount Mary’s Church.
Ze is scenariste voor de films van Mira Nair (onder meer Salaam Bombay!) en fotografe, maar ook regisseuse. Haar laatste film, Yeh Ballet (2020), over een groep tieners die ervan dromen om te breakdancen, bevat een aantal scènes die zijn opgenomen in deze buurt omringd door Mahim Bay en de Arabische Zee. We sluiten ons bij haar aan in een erg besloten trapstraatje, waar iedereen haar begroet. ‘Kijk, daar zie je naast elkaar een Christus (versierd met een laagje dat schelpen nabootst, red), een kleine hindoetempel en een moskee. Dat is de essentie van Mumbai: een stad waar de verschillen- de gemeenschappen vreedzaam samenleven – behalve wan- neer de politici proberen om onrust tussen hen te stoken.’
Sooni Taraporevala is opgegroeid in het zoroastrisme, de godsdienst van het pre-islamitische Iran die in India wordt beleden door de Parsi-gemeenschap. Zou het kunnen dat dit oecumenische evenwicht, net als het politieke, ook wordt bedreigd door de vastgoedprospectie die zich in Mumbai in een razend tempo een schaamteloze weg door de stad baant? In de buurt is een groot luxueus gebouw neergezet op de plek waar voorheen tientallen kleine huisjes stonden.
‘Ik heb een diploma architectuur, maar ik heb dat beroep hier nooit willen uitoefenen. Plekken met een rijke geschiedenis afbreken om er gated communities en andere condominia te bouwen die geen verhaal vertellen? No thanks!’ , zegt Shruti Gupte, die in plaats daarvan de decorontwerpster is geworden die de hele filmindustrie maar al te graag wil strikken – haar cv omvat o.a. The Lunchbox, Khoobsurat, Bombay Begums. Ze wijst naar een gebouw dat duidelijk gezien wil worden. ‘Kijk naar dit gebouw versierd met Griekse zuilen en rococo-elementen … Meen je dat nou!’ We zijn in Powai, een chique buitenwijk waar trendy lounges (Eve, Cavalry, Orange Mint …) opgang maken op een redelijke afstand van de Film City- studio’s (het kloppend hart van Bollywood).
We vergezellen haar tijdens een shoot waarbij ze in de openbare tuin hier en daar neprotsen en -grasheuvels moest toevoegen. ‘Zie je ze niet? Mooi, dan hebben we goed werk geleverd,’ lacht ze. ‘Het is mijn taak om levensechte realiteiten te creeren. Of het personage in de film nu in een luxeflat woont of in een sloppenwijk, de kijker moet het geloven. Daarom zeg ik steeds tegen mijn team dat ze de stad moeten verkennen en dat ze de local trains moeten nemen, die de beste uitkijkposten vormen. Ik spoor hen aan om goed te kijken naar de signalisaties, kleur van de wagons, kleding, soorten kraampjes …
Alle kleine details die Mumbai zo rijk maken.’ Het is misschien een stad boordevol details, maar ook het bigger than life vindt hier zijn plaats. Muurschilder en grote een fan van Bollywood-producties Ranjit Dahiya bedekt gevels met de gezichten van zijn idolen in XXL-formaat. Zo siert Lata Mangeshkar, ‘de nachtegaal van India’, voortaan één kant van de Bombay Art Society, een eigenzinnig gebouw dat in 2013 werd ontworpen door Sanjay Puri Architects. Iconen uit de jaren 60 Asha Parekh, Helen en Waheeda Rehman schitteren op hun beurt op een muur van Chapel Road, terwijl Amitabh Bachchan, de levende god van Bollywood, op een 70 meter hoge gevel in Bandra prijkte. Sindsdien is het fresco uit 2017 verdwenen door de zeelucht en de brandende zon, ‘maar Bachchan vond het een leuk gebaar’, herinnert Ranjit Dahiya zich, ‘vooral omdat Deewaar, de film uit 1975 waaruit ik zijn afbeelding had gehaald, ‘muur’ betekent in het Hindi. Ik wil onze muren benutten om het verhaal van de gouden eeuw van Bollywood te vertellen, want wat anders is er voorhanden in onze openbare ruimte om te vertellen dat Mumbai een filmhoofdstad is? Niet veel!’ Behalve misschien de talloze artdecobioscopen met hun sterk geometrische lijnen die verspreid liggen over de metropool.
In de Maratha Mandir draait Dilwale Dulhania Le Jayenge, een romcom van Aditya Chopra, al meer dan 27 jaar. In de G7 Multiplex in Bandra West of de Regal in Colaba was het de nieuwe film van Nandita Das, Zwigato, met Shahana Goswami, die bovenaan de affiche stond toen we er in maart langsgingen. Helaas zijn er sinds de pandemie ook andere waar het feest voorbij is, zoals de Eros in Churchgate, die wordt omgetoverd tot een winkelcentrum.
Voor het luxueuze Liberty in Marine Lines, de grootste art-decowijk, ‘is het winstgevender om de zaal te verhuren voor filmopnames en privé-evenementen dan om er films te vertonen’, zucht technisch directeur Errol Lobo. We vergapen ons er aan de afwerkingen met wit cederhout uit Canada en zwart teakhout uit Birma en het ventilatiesysteem dat zo geavanceerd was voor die tijd ‘dat als je buurman een sigaret rookte, je het niet eens zou ruiken’. Habib Hoosein, de oprichter van het etablissement, noemde de bioscoopzaal Liberty omdat hij ze liet bouwen in 1947, het jaar van de onafhankelijkheid van India. Alsof hij daarmee de onderliggende boodschap wilde meegeven dat de cinema in Mumbai nooit de trein van de geschiedenis mist.
Onze beste hotels in Bombay
JW Marriott Mumbai Juhu
Er heerst een zekere laat 20ste-eeuwse charme over dit enorme paleis omringd door kokospalmen. De ietwat logge architectuur kijkt borst vooruit uit over de Arabische Zee. Het gigantische, met weelderige planten versierde zwembad doet denken aan de vakantieclubs van weleer. De vele restaurants zijn een magneet voor de highrollers en met goede reden: de omliggende kustwijk Juhu is de thuisbasis van de grote tech-leiders en filmsterren. Het is dus de absolute place to be wanneer een film is afgerond of om blitse verjaardagen te vieren. Maar je kan er ook rustig en lekker dineren, zoals bij Saffron, een uitstekend Noord-Indiaas restaurant. De klassieke kamers voldoen aan alle eisen van de internationale luxe.
> Juhu Tara Road, Juhu. Tel. +91 22 6693 3000. Marriott.com
The Oberoi
Dit typische paleis uit de jaren 70 heeft een geheel eigen geometrie: het is een strakke kubus rond een gigantisch atrium waaruit enorme, hoekige terrassen oprijzen. Op het ene terras bevindt zich bar The Eau, een chique ontmoetingsplek in het zuiden van Mumbai, op het andere een verbluffend zeshoekig zwembad. Aan de oostkant kijken de kamers uit op de bank- en administratieve gebouwen, die een zekere modernistisch- brutalistische charme uitstralen. Aan de westkant geniet je van de skyline van de Back Bay, de promenade Marine Drive en de ondergaande zon. Het attente personeel, de prachtige inrichting en de uitstekende Indiase en Italiaanse keuken maken het plaatje compleet.
> Vinay K. Shah Marg, Nariman Point. Tel. +91 22 6632 5757. Oberoihotels.com
Soho House
Voor zijn eerste adres in India heeft het Engelse merk zijn zinnen gezet op een klein, gezellig gebouw met op het westen gerichte balkons met uitzicht op het strand van Juhu. Net als in andere Soho Houses over de hele wereld is er sterk ingezet op het decor met landelijke prints à la Laura Ashley, rietwerk en werken uit verschillende tijdperken, maar alles past perfect bij elkaar. Je moet absoluut gaan dineren in de grote privélounge die toegankelijk is voor klanten en leden en waar het delicate gerinkel van glas en de lieve woordjes tussen de golden boys en hun girlfriends weerklinken. Of ga lekker zwemmen of luieren op de rooftop, waar de zeebries af en toe voor een welkome verademing zorgt op deze breedtegraad.
> Juhu Tara Road 16, Santacruz West. Tel. +91 22 6213 3333. Sohohouse.com
Onze beste restaurants in Bombay
Bastian Worli
Het favoriete restaurant van de VIP’s is genesteld in het midden van een nogal lugubere buurt met hangars en kantoren. De enige aanwijzing is de eindeloze parade van luxewagens. Er was heel wat ruimte en plafondhoogte nodig om de majestueuze ventilatoren, de ruime mezzanine, de reusachtige bar en het overvloedige personeel te huisvesten. Waar kan je hier van genieten? Zeer ‘pan-Aziatische’ gerechten (curry’s op z’n Singaporees, gefrituurde bao’s, pittig varkensvlees, allerlei soorten tofu …) van zeer hoge kwaliteit, die de fancy klanten al snel op sociale netwerken documenteren.
> Wadia International Centre, Pandurang Budhkar Marg, Worli. Tel. +91 22 5033 3555. @bastianmumbai
Native Bombay
Van aardappelen gevuld met chutneys, typisch streetfood uit Mumbai, tot kreeft in Mangalore-stijl, pasta met Kashmiri- chilipoeder en chocolade uit Kerala … In alle gerechten worden de oorsprong nauwgezet vermeld. Shahrom Oshtori, de eigenaar van het restaurant, en zijn chef-kok, Bhairav Singh nodigen onze smaakpapillen dan ook uit op een epische reis door het subcontinent. De setting is een sublieme 19de-eeuwse ijsfabriek, volledig opgetrokken in bakstenen en statig timmerwerk en gerenoveerd door Malik Architecture.
> 10-12, Cochin Street, Ballard Estate, Fort. Tél. : +91 96190 66000. Nativebombay.com
Joshi House
Aan de voet van Pali Hill, de heuvel waar de jetset van Mumbai al eeuwen verankerd zit, neigt dit oude gebouw deels naar een antiekzaak en deels naar een vakantiehuis in Goa: de marmeren zuilen, teakhouten meubels en witte muren en vloeren wedijveren om wie het mooiste is. Op het bord maken de gerechten een spreidstand tussen Amerika en Azië, ook al blijven de typische producten van Mumbai (granaatappel, koriander, kruiden) prominent aanwezig. De soundtrack bestaat uit Franse chansonklassiekers bewerkt in een zwoele jazzstijl, waardoor je de waanzinnige drukte van de naburige verkeersader haast zou vergeten.
> 602, Ambedkar Road, Pali Naka. Tél. : +91 92200 81888. @joshihouse
Eve
Toen we voor de deur vrouwen met Kendall Jenner-allures zagen, wilden we meteen meer weten over dit etablissement. Op de eerste verdieping van een intimiderend gebouw ontdekten we een grote ruimte badend in het licht en het groen, waar het decor zweeft tussen industriële accenten en bohemienachtige prints. Het bureau KNS is verantwoordelijk voor de inrichting van dit toevluchtsoord voor beautiful people, dat zowel discreet als uitbundig is. In Mumbai zijn ze dol op wereldmenu’s: sushi, curry’s, pizza’s of souvlaki, het is er allemaal – en best lekker ook. Dit is de restaurantspot bij uitstek in Powai, een wijk doorspekt met start-ups, expats en filmopnames die de stad overspoelen met een golf van trendiness.
> Hiranandani Gardens, Central Avenue, Powai. @evebombay
Onze beste winkelstraten in Bombay
Le Mill
Op de eerste verdieping van een oud huis in Colaba, een chique, ouderwetse wijk in het zuiden van de stad, biedt deze hypermoderne multibrand store als vanzelfsprekend labels die bekend zijn over de hele wereld, van Dries Van Noten tot Sacai. De Indiase ontwerpers laten zich echter niet uit het veld slaan: hier een excentrieke tie & dye van Nupur Goenka voor haar label Aish; daar poëtische geruite volumes ontworpen door Aneeth Arora onder de merknaam Péro. De paskamers zijn uitgedost met zware bloemetjesgordijnen, de vloer ligt bezaaid met kostbare tapijten en de groene planten zijn alomtegenwoordig … Kortom, een winkel die erg in trek is bij fashionista’s!
> 1st Floor, Pheroze Building, Chhatrapati Shivaji Maharaj Marg, Colaba. Tél. : +91 85919 07690. lemillindia.com
Indian Hippy
Met zijn encyclopedische kennis van de Indiase cinema sinds de begindagen heeft Hinesh Jethwani (foto) een winkel opgezet die een autoriteit is geworden op het gebied van filmposters. Je vindt er een sobere zwart-wit poster van Do Hawaldar (1979) van Kedar Kapoor, een cultkomedie uit de jaren 70; verfijnde werken van Satyajit Ray, een productieve filmmaker wiens tekentalent we occasioneel mogen ontdekken; of nostalgische, zelfs heerlijk kitscherige posters voor de belangrijkste romances van Bollywood – Laila Majnu (1976), van Harnam Singh Rawail, Guide (1965), van Vijay Anand … – waarop oogverblindende kleuren, huilende gezichten en grafische virtuositeit met elkaar verstrengen als vuurwerk.
> Shop n°3, Hill Slope Building, Zig Zag Road, Pali Hill, Bandra West. Tél. : +91 80808 22022. Hippy.in
Raw Mango
Traditionele Indiase kledingstukken waarvan de snit, kleuren en drapering elegant zijn versierd met een gewaagd, modern randje – dat is het DNA van Raw Mango, het label waar sterke Indiase vrouwen dol op zijn. En wat een winkel! De boetiek is gevestigd in Reay House, in een prachtig gebouw van rode baksteen waar je binnenwandelt via een tuin met bananenbomen. In alle hoeken en gaten staan eeuwenoude religieuze beelden en de winkel is luxueus ingericht met zeldzaam hout, gepolijst beton en nostalgische kledingkasten.
> 1, Reay House, Best Marg, Colaba. Tél. : +91 74004 55078. Rawmango.com
Onze beste kunst- en cultuurplekken in Mumbai
Æquo
Wanneer je door het donkere, smalle en bizarre portiek van het Devidas Mansion loopt, verwacht je niet dat op de eerste verdieping van het gebouw een strak ingerichte ruimte schuilgaat. Deze voormalige flat is doorboord met bogen, geflankeerd door zuilen en helemaal wit geschilderd. Het is de perfecte ruimte voor deze designgalerie, die in 2022 is opgericht door Tarini Jindal Handa, met de Française Florence Louisy als artistiek directrice en designmanager Sejal Jain (foto) als interface tussen ontwerpers en ambachtslieden. We zagen vooral werk van de Parijse ontwerpsters Valeriane Lazard en Wendy Andreu, maar gemaakt met technieken en materialen die specifiek zijn voor het land. Van de ene zagen we een stoel van teakhout en rijststro uit de staat Karnataka. Van de andere stond er een roestvrij stalen salontafel gemaakt in Mumbai, die de lokale ijzerwerktraditie weerspiegelt.
> Unit N° 11, 1st Floor, Devidas Mansion, Boman Behram Marg, Colaba. Aequo.in
Chemould
Sinds de jaren 60 is de galerie Chemould een autoriteit in de stad, met het hoofdkantoor aan Prescott Road als uitvalsbasis. Mithu Sen, Shilpa Gupta, Jitish Kalat … De sterren van de hedendaagse Indiase kunst voelen zich hier helemaal thuis. In 2022 opende directrice Shireen Gandhy een tweede ruimte gewijd aan opkomende kunstenaars, in een appartement met ouderwetse charme (houten lambrisering, Iberische tegels, een lang balkon) in de elegante laan Best Marg. Op het moment van ons bezoek waren hier de beeldhouwwerken en tekeningen van de jonge Tarini Sethi te bewonderen.
> Prescott Road : 3rd Floor, Queens Mansion, G. Talwatkar Marg, Fort. CoLab : 2nd Floor, Flat n° 8, Sugra Manzil, Best Marg, Colaba. Tél. : +91 22 22000- 211/212/213. Gallerychemould.com
Nita Mukesh Ambani Cultural Centre
Het is de artistieke hub die heel Azië, en zelfs de hele planeet, in vervoering brengt, zoals blijkt uit de rode loper die een gala van het Metropolitan Museum of Art (Met) waardig is en die bij de opening op 3 april werd uitgerold: Priyanka Chopra, Zendaya, Gigi Hadid, Shah Rukh Khan (om er maar een paar te noemen) waren allemaal van de partij. Dus wat schuilt er achter deze architectuur versierd met een gouden baldakijn, ontworpen door Rooshad Shroff? Petrochemisch miljardair Nita Mukesh Ambani wilde een megatheater en een mega-art house van vier verdiepingen voor haar culturele centrum, waar tentoonstellingen met spraakmakende curatoren worden georganiseerd. Op dit moment presenteren de Amerikaanse topcurator Jeffrey Deitch en de grote Indiase dichter Ranjit Hoskote een multicontinentaal panorama (met werk van Anselm Kiefer en Bharti Kher). Er komt ook een tweede show die de poreuze relatie tussen Indiase en Franse mode onder de loep neemt.
> G Block, Banda Kurla Complex, Bandra East. Tél. : +91 22 3570 8999. Nmacc.com
Jhaveri Contemporary
Bij de zussen Amrita en Priya Jhaveri, de oprichtsters van de galerie, komen alle experimenten van Indiase, Pakistaanse en Bengaalse beeldende kunstenaars en kinderen van de diaspora samen: de sensuele abstracties van de in Mumbai geboren Gaurav Gupta, de minimale raadsels van de Frans-Indiase Gyan Panchal en de chromatische explosies van de Engels- Pakistaanse Shezad Dawood. De setting is een zonovergoten voormalige flat, met ongerepte muren en ramen die op poëtische wijze de ark Gateway van India en het legendarische Taj Mahal Palace omarmen.
> 3rd Floor, Devidas Mansion, B.K. Boman Behram Marg, Colaba. Tél. : +91 22 2202 1051. Jhavericontemporary.com
Reizen
De internationale luchthaven Chhatrapati- Shivaji wordt rechtstreeks vanuit Amsterdam bediend door KLM, en met een tussenstop vanuit Brussel en Luxemburg door KLM, Brussels Airlines en Lufthansa. Voor België biedt Voyageurs du Monde verschillende privérondreizen en reizen op maat, met gids en personal shopper, waarbij Mumbai en Bollywood (zie volgende pagina’s) het vertrekpunt vormen om vervolgens het zuiden van India te ontdekken. Reisinformatie en bijstand op de bestemming.
Artikel oorspronkelijk gepubliceerd in IDEAT Benelux nr°4 november-december 2023 en bewerkt
